Άμφια, καλύμματα και σκεύη της Θείας Λατρείας Α΄

Η Εκκλησία μας από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια καθόρισε ένα ιδιαίτερο τυπικό για την τέλεση των ακολουθιών και των εν γένει λατρευτικών αναγκών της. Πέρασαν βέβαια εκατοντάδες χρόνια με προσθήκες, αλλαγές και προσαρμογές μέχρι να οριστικοποιηθεί και να φτάσει στις μέρες μας όπως το ζούμε και το γνωρίζουμε στις διάφορες ακολουθίες. Διαμορφώθηκε μέσα από την πίστη και την ευλάβεια και έλαβε τη σημερινή του μορφή.

Το τυπικό είναι απαραίτητο για την τέλεση των ακολουθιών διότι μέσα στην εκκλησία πρέπει «πάντα κατά τάξιν και ευσχημόνως γενέσθαι». Δεν είναι απλοί κανόνες που ακολουθούνται στερεότυπα και ξερά αλλά ένδειξη σεβασμού και αφοσιώσεως στην ζωντανή παράδοση της Εκκλησίας. Η ευλαβής, άλλωστε, συμμόρφωση μας στους λειτουργικούς θεσμούς που μας έχουν παραδοθεί μας προστατεύει από αυθαίρετες παρεμβάσεις.

Στις ακολουθίες και γενικά στη Θεία Λατρεία προσαρμόστηκαν τόσο η αμφίεση των κληρικών και ο στολισμός του ναού, όσο και τα σκεύη για την τέλεση των ακολουθιών και ότι άλλο αναγκαίο για τη λατρεία. Έτσι λοιπόν μετά από χρόνια καθιερώθηκαν ορισμένα άμφια και σκεύη τα οποία έλαβαν κάποιους συμβολισμούς και θεωρούνται απαραίτητα και αναπόσπαστα για την τελετουργία των ιερών ακολουθιών μέσα στο ναό. Καθιερώθηκαν μέσα από την πίστη και αγιάστηκαν μέσα από τη ιερή λατρεία. Με τον τρόπο αυτό η Εκκλησία μας δείχνει τη σωστή χρήση της ύλης και την παρουσία του αισθητού και υλικού στοιχείου ως βοηθητικού μέσου για τον αγιασμό του πιστού. Διότι διδασκόμαστε και πιστεύουμε ότι ο κόσμος είναι δώρο του Θεού στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι ο σύνδεσμος του κόσμου-του υλικού-με τον Θεό. Είναι το δημιούργημα που έρχεται μέσα από την πίστη και την λατρεία στον Δημιουργό Θεό «ορατών τε πάντων και αοράτων», πνευματικών και υλικών, να αντιπροσφέρει τα δώρα αυτά στον Κύριο. Και αυτό φαίνεται καθαρά κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας όταν στην ιερότερη στιγμή του μυστηρίου, τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων, ο ιερέας εκφωνεί: «…τα σα εκ των σων, σοι προσφέρομεν κατά πάντα, και δια πάντα».

Στα φυλλάδια που θα ακολουθήσουν θα αναφερθούν και να αναλυθούν, έστω εν συντομία, τα άμφια, τα καλύμματα και τα σκεύη τα οποία χρησιμοποιούμε στη Θεία Λατρεία και ο συμβολισμός καθενός απ αυτά, αρχής γενομένης από τα άμφια των κληρικών.

-------

Τα ιερατικά άμφια.

Αναφορά για χρήση ειδικών ενδυμάτων, αμφίων, των κληρικών, για την τέλεση ακολουθιών, έχουμε από τα μέσα του 3ου αιώνα. Γενικά η θεολογική έννοια των αμφίων είναι ότι ο λειτουργός δεν τελεί αφ’ εαυτού τα μυστήρια αλλά δυνάμει Χριστού και της ιερωσύνης της Εκκλησίας. Τα άμφια διαφέρουν ανάλογα με τον βαθμό ιερωσύνης.

α) Τα άμφια του διακόνου είναι τρία:

Ι) Το στοιχάριο. Μακρύ ένδυμα μέχρι τα πόδια, με ανοιχτά τα μανίκια. Συμβολίζει τη φωτεινή των αγγέλων περιβολή και την καθαρότητα. Το διακονικό στοιχάριο είναι διακοσμημένο με διάφορα θρησκευτικά σύμβολα και έχει διάφορα χρώματα.

ΙΙ) Τα επιμάνικα. Κοινό άμφιο και για τους τρείς βαθμούς της ιερωσύνης. Δύο τεμάχια υφάσματος που προσδένονται με κορδόνι στους καρπούς των χεριών. Τα επιμάνικα παριστάνουν την παντοδύναμη θεία ενέργεια, και τα κορδόνια συμβολίζουν τα δεσμά του Κυρίου.

ΙΙΙ) Το Οράριο. Διακονικό άμφιο. Ταινία υφάσματος η οποία φέρεται στον αριστερό ώμο και με τα άκρα της ένα πίσω και ένα εμπρός. Το εμπρός άκρο κρατεί υψωμένο με το δεξί χέρι ο διάκονος σε στάση ικεσίας

σε ορισμένες στιγμές της Θείας Λειτουργίας και όταν αναγινώσκει τα διακονικά. Το οράριο ο διάκονος φέρει πάνω από το στοιχάριο. Το οράριο συμβολίζει τις πτέρυγες των Αγγέλων.

Κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας ο διάκονος ενδύεται όλα τα άμφια του. Σε άλλες ιεροπραξίες μόνο στοιχάριο και οράριο.

β) Τα άμφια του ιερέως είναι πέντε:

Ι) Το στοιχάριο. Κοινό άμφιο και για τους τρείς βαθμούς της ιερωσύνης με την διαφορά ότι το στοιχάριο του ιερέως και του επισκόπου είναι λεπτότερο ύφασμα, κατά παράδοσιν λευκό, και οι απολήξεις των μανικιών περιδένονται με ειδικά κορδόνια γύρω από τους καρπούς (τα οποία συμβολίζουν τα δεσμά του Κυρίου) για να μην είναι ελεύθερα όπως του διακόνου. Πάνω δε τοποθετούνται τα επιμάνικα.

ΙΙ) Το Επιτραχήλιον. Κοινό άμφιο του ιερέως και του επισκόπου. Είναι το οράριο του διακόνου ενωμένο κατά μήκος και φέρεται στον τράχηλο και καταλήγει χαμηλά και με τα δύο άκρα εμπρός. Εικονίζει την άνωθεν κατερχομένη χάρη του Παναγίου Πνεύματος. Τα κρόσσια που υπάρχουν στο κάτω άκρο συμβολίζουν τις ψυχές των ανθρώπων για τις οποίες έχουν ευθύνη οι κληρικοί. Το επιτραχήλιο διακοσμείται με σταυρούς και φέρεται πάνω από το στοιχάριο. Χωρίς το επιτραχήλιο καμία ιεροπραξία δεν μπορεί να τελεστεί.

ΙΙΙ) Η Ζώνη. Κοινό άμφιο του ιερέως και του επισκόπου. Είναι λωρίδα υφάσματος που δένει με κορδόνι στη μέση. Τοποθετείται πάνω από το επιτραχήλιο και συμβολίζει τη θεία δύναμη που ενισχύει το λειτουργό.

ΙV) Τα επιμάνικα. Κοινό άμφιο και για τους τρείς βαθμούς της ιερωσύνης.

V) Το Φαιλόνιον. Ιερατικό άμφιο.

Μέχρι τον 14ο αιώνα αποτελούσε αμφιο και του επισκόπου. Έκτοτε στους επισκόπους το φαιλόνιο αντικαταστάθηκε από τον αυτοκρατορικό μανδύα και το φαιλόνιο έμεινε ως διακριτικό άμφιο του ιερέως όπως το οράριο του διακόνου και το Ωμοφόριο του επισκόπου. Το φαιλόνιο είναι ύφασμα σε σχεδόν τριγωνικό σχήμα το οποίο πέφτει στους ώμους του ιερέως. Η πίσω πλευρά καταλήγει χαμηλά και η εμπρός στο μήκος των χεριών. Το φαιλόνιο είναι το εξωτερικό άμφιο και ως εκ τούτου είναι από ύφασμα διαφορετικό και διακοσμημένο με θρησκευτικές παραστάσεις ή ιερά σύμβολά. Οι χρωματισμοί διαφέρουν ανάλογα με την εορτή (π.χ. λευκά την πασχαλινή περίοδο, πένθιμα την Μ. Τεσσαρακοστή, κόκκινα στις εορτές της Παναγίας και των μαρτύρων και άλλα).

Κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας, στην ακολουθία του Επιταφίου, και στον Εσπερινό της Αγάπης ο ιερέας ενδύεται όλα τα άμφια. Σε άλλες ιεροπραξίες χρησιμοποιεί επιτραχήλιο και φαιλόνιο και σε άλλες μόνο επιτραχήλιο.

Βιβλιογραφία

-- Ο Χριστιανικός Ναός. Κων. Καλλινίκου.

-- Λειτουργική. Μιχ. Παπαδόπουλου.

-- Λατρευτικό Εγχειρίδιο. Γ. Κουζιουμτζόγλου

-- Τύπος και Συμβολισμός. Ιερ. Γ. Μεντιδάκη.

-- Λειτουργική. Ι. Φουντούλη.

-- Λεξικό Λειτουργικών Όρων. Γ. Βεργωτη.

-- Μικρό Χρ. Λεξικό. Επ. Ευθυμίου Στυλιου.

  Επιστροφή στή Σελίδα ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ